Шохларга ҳам осонмас: Қирғизистон собиқ раҳбарлари ҳамон нишон остида

Қирғизистонда президент бўлиш жуда қийин, ишдан кетгандан кейин унданам мураккаб.

Жўғўрқу Кенеш депутати, “Элдик” депутатлар гуруҳининг раиси Ақилбек Тумўнбаев Сўўронбай Жээнбековни “собиқ президент” мақомидан маҳрум қилиш бўйича қонун лойиҳаси тайёрлашини маълум қилди.

“Озодлик”ка берган интервюсида Тумўнбаев собиқ президентга давлат ҳисобидан сарфланаётган маблағлар борасида норозилик билдирди. Унинг сўзларига кўра, у Сўўронбай Жээнбековнинг давлат қароргоҳида яшаши, уни қўриқлаш ва бошқалар учун кетадиган харажатларни ҳисоблаб чиқишни тегишли одамларга топширган.

“Нафақат унга, балки оиласига, яқинларига ҳам давлат нафақалари берилди. Мен бу масалани парламентда кўтараман, қонун киритаман ва президент Садир Нургўжоевичга мурожаат қиламан ва бу одамнинг собиқ президент мақомини олиб ташлашга ҳаракат қиламан”, — деди Тумўнбаев. 

Тумўнбаевнинг ҳозирги президент Садир Жапаровга қуда эканини ҳисобга олсак, бу гапларнинг қуруқ қўрқитиш эмаслиги, бу таклифнинг замирида жиддий ҳаракатлар ётганини тахмин қилиш мумкин.

Қирғизистонда собиқ президентларга бериладиган давлат имтиёзларини қисқартириш тўғрисидаги қонун лойиҳаси ўтган йили тайёрланиб, парламентда биринчи ўқишдан ўтган эди. Ўшанда депутат Женишбек Тўқтўрбаев таклиф этган лойиҳага кўра, собиқ президентлар учун уй-жой, автомашина, хавфсизлик ва бир қатор шарт-шароитларни бекор қилиш кўзда тутилган. Бироқ ташаббускор депутат, “қонун қайта ишлаб чиқилади” деган рўкач билан шу йил бошида уни қайтариб олганди.

Ҳаракатдаги қонунга кўра, Қирғизистоннинг собиқ президентига жиноий жавобгарликдан дахлсизлик, давлат томонидан хавфсизлигининг таъминланиши (тўлиқ ҳажмда), бепул тиббий хизматдан фойдаланиш (собиқ президентнинг ўзи ҳам, унинг яқинлари учун ҳам), давлат дачаларидан бирининг, аэропортлар, вокзаллар ва бошқа вокзаллардаги заллардан мансабдор шахслар ёки делегацияларни кутиб олиш учун бепул фойдаланиш, оммавий алоқадан умрбод фойдаланиш ҳуқуқи берилади, шунингдек  собиқ президентнинг шаъни ва қадр-қиммати қонун билан ҳимоя қилинади.

Пенсия ёшига етгунга қадар собиқ давлат раҳбарига президент ойлик маошининг 75 фоизи миқдорида ҳар ой умрбод нафақа берилади.

Қирғизистон 1991-йилда мустақилликка эришганидан бери мамлакатни бешта президент бошқарган. Ҳозир улардан фақат иккитаси – Рўза Ўтунбаева ва Сўўрўнбай Жеенбеков “собиқ президент” расмий мақомига эга. Ўтунбаева мамлакатни президент сифатида 1,5 йилгина бошқарган бўлса, Жээнбеков 3 йил президентлик қилди.

Мамлакатнинг биринчи ва иккинчи президентлари Асқар Ақаев (15 йил бошқарган) ва Қурманбек Бакиев (6 йил) Муваққат ҳукуматнинг 2010 йилги декрети билан “собиқ” мақомидан маҳрум қилинган. Аввалги икки президентни “тахтдан ағдаришда” асосий ролни ўйнагани билан мақтанган Алмазбек Атамбаевнинг ана шундай мақоми 2019 йилнинг 27 июнида парламент қарори билан олиб ташланган.

Эслатиб ўтамиз, Қирғизистоннинг бешинчи президенти Сўўрўнбай Жээнбеков 2020 йил октябрь воқеалари натижасида давлат раҳбари лавозимини тарк этган. Шундан сўнг уни “собиқ президент” мақомидан маҳрум қилиш масаласи парламентда бир неча бор кўтарилган, лекин охирига етказилмаган.

Собиқ президентларнинг тақдирини кузатиб туриб, беихтиёр “Иван Васильевич ўз касбини ўзгартиради” фильмидаги машхур “Шоҳларга ҳам осон эмас” ибораси эсга келади. Фақат уларнинг фарқи – кинодаги воқеалар ҳазил бўлса, коррупция, қариндош-уруғчилик ва сиёсий курашлар гирдобидан чиқа олмаётган Қирғизистонда бу жуда жиддий масала.

Бугун биринчи президент Асқар Ақаев жиноий жавобгарликдан озод қилинган эсада, ватанига қайта олмаяпти, Қурманбек Бакиев эса аввал 26 йил, яқинда эса яна 10 йилга қамоқ жазосига ҳукм қилинди. Алмазбек Атамбаев ҳам қатор жиноятларда айбланиб, 11 йилга қамалган ва яна суд бўлиши арафасида турибди. Оғир хасталиги туфайли чет элга даволанишга юборилди.

Яқинда Асқар Ақаев нафақага чиққанидан кейин Қирғизистонга қайтишни режалаштиргани, бироқ ҳозирча Москва давлат университетида (МДУ) фаолиятини давом эттириш ниятида эканини Екатеринбургдаги Урал давлат иқтисодиёт университетидаги маърузасидан сўнг журналистларга маълум қилди.

«Нафақа чиққач, ҳа», – деди у ватанига қайтиш имконияти ҳақидаги саволга жавоб бераётиб. – «Аммо мен ҳали ҳам ўзимни кучли ҳис қиляпман, унгача мен Москва давлат университетида ишлайман».

Эслатиб ўтамиз, шу йилнинг май ойида Асқар Ақаев ва рафиқаси Майрам Ақаевалар Қирғизистонга келган эди. Маълум бўлишича, биринчи президент Бишкекдаги университетлардан бирида маъруза ўқиши керак экан. Бироқ, баъзи талабалар эътироз билдириб, бу хабар жамиятда гап-сўз бўлгач, собиқ президентга қарши чиққанларни айрим Жўғўрқу Кенеш депутатлари қўллаб-қувватлади. Натижада Таълим ва фан вазирлиги Ақаевнинг университетлардаги чиқишларини бекор қилди.

Аввалроқ, 2023-йилнинг феврал ойида президент Садир Жапаров барча собиқ давлат раҳбарлари билан учрашгани хабар қилинган. Учрашув Бирлашган Араб Амирликларида бўлиб ўтди. Унда Асқар Ақаев, Қурманбек Бакиев, Рўза Ўтунбаева, Алмазбек Атамбаев ва Сўўрўнбай Жээнбековлар иштирок этишди.

Садир Жапаровга кўра, у мамалакатдаги барқарорлик учун барча собиқ президентлар билан бир дастурхон атрофида ўтириб, қирғиз халқини “ақаевчилар”, “атамбаевчилар” ва бошқаларга бўлинмасдан, бирлашишга чақирган. Бу ташаббус ҳам жамиятда турли мунозараларга сабаб бўлди. Айниқса Бакиевнинг рақиблари қаттиқ норози бўлишиб, Жапаровни айнан ана шу амалдорни оқлашга уринишда айблашди.

Оқбура, Бишкек.

Расм интернетдан олинди